Ήταν άλλες εποχές κι ήταν άλλοι άνθρωποι. Τότε, το να έχεις γεννηθεί σε κωμόπολη της ελληνικής επαρχίας, σήμαινε ότι έφερες πάνω σου νωπή την ιστορία όλων
των άλλων, χωρίς ακόμα να ξέρεις ποια είναι η δική σου θέση μέσα της• ότι τα ίδια πράγματα που μπορούσαν να σε ενώνουν με τους άλλους ανθρώπους, τα ίδια και σε χώριζαν∙ ότι πιο πολύ διέφερες παρά έμοιαζες με τους άλλους• ότι η ζωή σου ήταν ταγμένη σε μια ξεχωριστή προσπάθεια και, αν ήθελες να τη ζήσεις ακέραια, όφειλες να αφιερωθείς σε μια ιδιαίτερη άσκηση.
Η Φρίντα γεννήθηκε στη νότια Πελοπόννησο, ένα χρόνο προτού τελειώσουν οι εχθροπραξίες του εμφυλίου πολέμου. Ο μικρός τόπος της παιδικής της ηλικίας, τα βουβά μεγάλα δράματά του, αυτή η σύγκρουση της μεγάλης κίνησης και της μεγάλης συγκίνησης με τη στενοκοπιά της δράσης μέσα σε μια συμπιεσμένη κοινωνία έστρεψαν την ευαισθησία της προς δύο αντίρροπες κατευθύνσεις, προς μια υπερ-μνημονική και ενοχική αναδρομή από τη μια, και προς μια πεισματική, σχεδόν μανιακή, αναζήτηση της ελευθερίας από την άλλη. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δυο δυνάμεις αυτές, μη μπορώντας να βρεθούν σε κατάσταση παρηγορητικής ισορροπίας ή να αλληλοθεραπευτούν, γίνονταν ένα βαθύ πηγάδι που την μαγνήτιζε όλο και πιο θολά, ενώ η ίδια κρατιόταν σπαραχτικά στο χείλος του. Εξεγερμένη, τολμηρή, ευγενική. Η Φρίντα, είκοσι χρονών, δικάζεται από το Στρατοδικείο. Έχει μάθει τι θα πει φυλακή, έχει προσπαθήσει ν' αυτοκτονήσει, έχει σωθεί. Είναι μόλις είκοσι χρονών, αλλά, μέρη μέρη, το νήμα της ζωής της έχει κιόλας πάρα πολύ λεπτύνει. Όσο πιο μακριά από το παρελθόν, τόσο πιο κοντά στο μύθο. Τι ήταν στις αρχές του 70 το πιο πλατύ, το πιο ριζοσπαστικό, το πιο μυθικό και, μαζί, το πιο νεωτερικό; Ήταν ο κινηματογράφος. Τι βάρος να έχει η Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών μπροστά στον κινηματογράφο και τη μαγεία του; Το σινεμά που ερχόταν από παντού, παλιό και νέο, κλασικό και ρηξικέλευθο, νεανικό μαζί και ώριμο. Γοητεία, πολιτισμός, ανατροπή• και, την ίδια στιγμή, σκληρές σχέσεις, κοινωνική βία, πάλη επιβίωσης. Η Φρίντα θα διαλέξει το δρόμο που δεν έχει ανοιχτεί ακόμα. Τα επόμενα είκοσι χρόνια θα δοθούν στο σινεμά. 1972, 1982, 1992. Γραφτά, ταξίδια, διαβάσματα, συγκρούσεις, προσηλώσεις πατάνε με το ένα πόδι στον φανταστικό κόσμο της κινηματογραφίας και με το άλλο στον μυστηριώδη κόσμο της ιδιοσυγκρασίας. Η Φρίντα δεν θα ζητήσει κοινωνική θέση. Θα κάνει σινεμά• σινεμά, που τότε πήγαινε να πει να θέλεις να κοιτάξεις τη ζωή κάτω από τον παραμορφωτικό φακό μιας αφήγησης, από την ιδεολογική θέση μιας οπτικής γωνίας, από την ηθική σκοπιά μιας αισθητικής. Σινεμά όμως επίσης, τα χρόνια αυτά, σήμαινε ή να ξέρεις να «κλέβεις» την πραγματικότητα, κι έτσι να κάνεις κινηματογράφο αναίμακτα, ή να τολμάς να μεταφέρεις τη λειτουργία της επιθετικής αυτής μηχανής που είναι η κάμερα, μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό, μέσα στην περιοχή της ενορατικής σου διαύγειας, και από εκεί να ανασύρεις τις εικόνες. Η Φρίντα δεν διάλεξε ανάμεσα στα δύο και δεν μπόρεσε ποτέ να εγκαταλείψει το ένα από τα δύο• ίσως γιατί πάντα είχε για καταφύγιο (κι ας το έλεγε η ίδια φόβητρο) το γράψιμο• ίσως ακόμα γιατί, με τον καιρό, δημιουργούσε μέσα της μια τρίτη διέξοδο, πλησιάζοντας όλο και περισσότερο την καθαρή δραματουργία, το θέατρο.
Όπως και πολλοί άλλοι που έζησαν το ξεχώρισμα των δύο κόσμων, το παρόν κι ο χρόνος την βασάνιζαν πολύ. Την είχε απασχολήσει το παλιό και το καινούργιο, όσο καιρό ήταν από τα ζωτικά ζητήματα μιας ιντελιγκέντσιας• σιγά σιγά, όμως, έμαθε τη σκέψη της και την αναζήτησή της να συσπειρώνονται μέσα στο έργο της. Ήταν ένα άτομο καταδικασμένο στην εντιμότητα. Η ασφάλεια του λόγου της ήταν το έργο της, και η αλήθεια του έργου της, η ζωή της η ίδια. Το στοίχημα της Φρίντας ήταν η γνωριμία με τον αντικαλλιγραφικό βυθό των πραγμάτων. Στο λυρισμό έψαχνε να βρει τη δύναμη να ενορχηστρώνει τις παραστάσεις και τις αισθήσεις, ανασκευάζοντας την καθημερινή μηδαμινότητα των γεγονότων. Δεν την γοήτευε το ωραίο, κι η βιαιότητα δεν ήταν φραγμός για εκείνην. Όμως ήξερε να σέβεται, να αρνιέται, να απέχει. Δεν ήταν βέβηλη.
Όταν αρρώστησε, της δόθηκε η χάρη να ψηλαφήσει ολόκληρο το νήμα της ζωής. Αυτή που είχε προσπαθήσει να πλάσει τον εαυτό της, μπορούσε τώρα να δει ποιο ήταν το έργο των χεριών της. Κι αυτό ήταν ένα πλάσμα συμφιλιωμένο με ό,τι είχε κάνει, τα μυστικά του δεν του μένανε κρυμμένα πια, και το χαμόγελό του μαρτυρούσε δίχως άλλο την ήρεμη κυριαρχία της ευαισθησίας πάνω σ' αυτό που οι άνθρωποι συνηθίζουμε να αποκαλούμε συμπεριφορά.

ΚΛΑΙΡΗ ΜΙΤΣΟΤΑΚΗ