(απαραίτητο για την ψηφοφορία των ταινιών)
(απαραίτητο για το σχολιασμό των ταινιών)

Στατιστικά

  • Σύνολο μελών: 6617

Τυχαίες ταινίες

Προβολή της ταινίας

Γράμματα από την Αμερική

Ευας Στεφανή. "Η μετανάστευση δεν σώζει τις ταινίες."

Ο Frederick Wiserman, κριτικάροντας τις προσπάθειες φίλων του κινηματογραφιστών να κάνουν ταινίες με ένα σαφές πολιτικό η κοινωνικό μήνυμα, έλεγε «εάν θέλεις να μεταδώσεις ένα μήνυμα, στείλε ένα τηλεγράφημα. Δεν χρειάζεται να γυρίσεις ολόκληρη ταινία». Στο έργο του Wiserman, αν και βαθύτατα πολιτικό, δεν υπάρχει καμία ιδέα ή κανένα μήνυμα που να εξέχει, Όλα είναι σμιλεμένα μέσα στον αφηγηματικό ιστό της ταινίας, ενώ η κριτική που ασκεί μέσα από το έργο του για το αμερικανικό σύστημα γίνεται εντελώς υπαινικτικά. Όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ο Wiserman δεν εικονογραφούσε ένα ζήτημα, αλλά έθετε ερωτήματα γύρω από την ανθρώπινη φύση.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι κανένα έργο τέχνης δεν είναι σημαντικό μόνο από το γεγονός ότι πραγματεύεται ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ίσα-ίσα, αυτό θα το ισοπέδωνε από κάθε καλλιτεχνική αξία. Μία ταινία με θέμα το τάδε ή το δείνα κοινωνικό ζήτημα δεν προϋποθέτει την καλλιτεχνική της ποιότητα.

Αυτά τα ολίγον αυτονόητα τα αναφέρω γιατί τα τελευταία χρόνια υπάρχει διεθνώς μία υπερτίμηση του θέματος μίας ταινίας σε βάρος της αξιολόγησης της γραφής της, που είναι αυτό που την καθιστά έργο τέχνης ή όχι. Όσο δε περισσότερο τα θέματα αυτά αγγίζουν την επικαιρότητα, τόσο μεγαλύτερη απήχηση φαίνεται όχι έχουν τόσο στους κριτικούς όσο και στο ευρύτερο κοινό. Συχνά έχει κανείς την εντύπωση ότι το μέσο του κινηματογράφου χρησιμοποιείται για να δηλωθούν με εντελώς τετριμμένο τρόπο ζητήματα κοινωνικής διαλεκτικής, ενώ δεν είναι λίγοι οι κριτικοί κινηματογράφου που συγκαταλέγουν μέσα στις αρετές της ταινίας το ότι ο σκηνοθέτης πραγματεύεται ένα φλέγον κοινωνικό ζήτημα, π.χ. το μεταναστευτικό πρόβλημα.

Στις πρώτες ταινίες του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, αν και η μετανάστευση ήταν ένα από τα καίρια ζητήματα που έθιγαν οι σκηνοθέτες, η ανησυχία των δημιουργών στρεφόταν προς ερωτήματα περισσότερα αφηρημένα και υπαρξιακά. Οι ταινίες αυτές, ενώ προσφέρονταν για πολλαπλές αναγνώσεις, ποτέ δεν επιζητούσαν να εξηγήσουν τον εαυτό τους. Μιλώ για το Μέχρι το πλοίο (1966), την Αναπαράσταση (1970), τα Γράμματα από την Αμερική, (1972), το Προξενιό της Άννας (1972). Η μετανάστευση ήταν περισσότερο η αφορμή για να εκφραστούν πιο σύνθετες εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού.

Στο Μέχρι το πλοίο του Αλέξη Δαμιανού, ο βασικός ήρωας βρίσκεται σε σύγκρουση όχι μόνο με τον περίγυρο, αλλά κυρίως με τον εαυτό του και τους ηθικούς του κώδικες. Δεν είναι τυχαίο ότι η φράση «εγώ, ο αμαρτωλός» επανέρχεται στην ταινία. Σε αντίθεση με την απεικόνιση μεταναστών σε άλλα κινηματογραφικά έργα, ο ήρωας εδώ απεικονίζεται ως ε\α σκεπτόμενο πνευματικό ον που καθορίζεται από τις αρχές της παράδοσης και μεταφυσικούς προβληματισμούς. Στην Αναπαράσταση του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μία γυναίκα οδηγείται στη δολοφονία του άνδρα της, επειδή ακολουθεί το ερωτικό της πάθος για έναν άλλο άνδρα. Το ορεινό χωριό που ερημώνει λόγω της μετανάστευσης και ο άνδρας της που απουσιάζει χρόνια στη Γερμανία, προσφέρουν το ευρύτερο πλαίσιο για να αποδοθεί η υπαρξιακή αγωνία της ηρωίδας. Στο Γράμματα από την Αμερική ο Παπαστάθης συνθέτει μία ταινία με θέμα τη μετανάστευση, ενώ διαχειρίζεται ευρύτερα ζητήματα όπως πίστη, προδοσία και την ανάγκη του «ανή-κειν». Η νοσταλγία εδώ έχει την έννοια του σωματικού άλγους. Τέλος, στο Προξενιό της Αννας, ο Βούλγαρης κατασκευάζει μία ιστορία που πραγματεύεται το αίσθημα του φόβου και της επιθυμίας, μία ταινία που ξεπερνά την κοινωνική και ιστορική συγκυρία στην οποία αναφέρεται. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί το θέμα της εσωτερικής μετανάστευσης μόνο ως φόντο για να αναδείξει τις σχέσεις εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου.

Ο Isaak Bashevis  ισχυρίζεται ότι η μανία μετάδοσης μηνύματος έχει κάνει πολλούς συγγραφείς να ξεχνούν ότι η διήγηση μίας ιστορίας είναι ο λόγος ύπαρξης της καλλιτεχνικής πρόζας. Γράφει: «ένα από τα μεγάλα προβλήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας είναι όχι ο συγγραφέας προσπαθεί να γίνει κοινωνιολόγος ή πολιτικός». Ακολουθώντας τη θεώρηση αυτή και στον κινηματογράφο, η θέση ενός αφιερώματος για τη «Μετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο» θα είχε νόημα, εάν οι ταινίες που προβάλλονται, σχετίζονται μεν με το θέμα της μετανάστευσης, αλλά προβληματίζονται και επιδιώκουν να κάνουν ορατό το άφατο, αυτό που σχετίζεται με τις αρχετυπικές αγωνίες του ανθρώπου.

Σχόλια

Η Εύα Στεφανή είναι λέκτορας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιοτριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκει ιστορία και θεωρία του κινηματογράφου.
 
Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ 1956-2006